Samenwerken om te komen tot uitvoerbaar beleid

Uitvoerbaar beleid kan alleen tot stand komen wanneer er sprake is van een open trialoog tussen de Tweede Kamer, de betrokken ministeries en publieke dienstverleners als UWV. Bij het realiseren van onze ambities willen we nog meer dan voorheen proactief handelen en bijdragen aan een andere dynamiek tussen politiek, beleid en uitvoering. We werken gezamenlijk aan verbetering van de onderlinge samenwerking. Eventuele knelpunten die we signaleren en kansen die we zien om de dienstverlening aan burgers te verbeteren, brengen we actief onder de aandacht. Daarbij maken we dankbaar gebruik van de signalen die we krijgen van onze cliëntenraden. In de uitvoeringstoets die we op alle nieuwe wet- en regelgeving uitbrengen, letten we sinds 2022 scherper op de effectiviteit van de voorstellen. Verder bekijken we periodiek met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hoe we de beschikbare ICT‑verandercapaciteit het best kunnen inzetten.

Driehoek uitvoering–beleid–politiek

Het ministerie van SZW en UWV bezien op reguliere basis wat er in de sturingsrelatie goed gaat en beter kan. In 2021 is, samen met de SVB, een traject gestart om de sturingsvisie uit 2016 te vervangen door een samenwerkingsvisie. Het doel is om beter invulling te geven aan de gedeelde verantwoordelijkheid om maatschappelijke opgaven op te lossen. Dit vraagt onder andere om responsiviteit, vakmanschap, transparantie en voortdurende reflectie op hoe we onderling beter kunnen samenwerken en beter de verbinding kunnen leggen tussen beleid, uitvoering en politiek. De nieuwe samenwerkingsvisie Samen voor de burger, vastgesteld in juli 2022, beschrijft vijf principes die de basis vormen van hoe we willen samenwerken. Twee bijlagen met de wettelijke kaders en de verschillende rollen van de sturingsdriehoek schetsen de context waarbinnen we met elkaar deze samenwerkingsprincipes naleven. In de laatste maanden van 2022 is er een plan opgesteld om de samenwerkingsprincipes in onze dagelijkse samenwerking te integreren. De komende periode organiseren we hiervoor themabijeenkomsten en werkbezoeken.

Dilemma’s en knelpunten

Op 23 juni hebben we, samen met andere publieke dienstverleners (CAK, DUO, SVB, CJIB, Huurcommissie en IND), tijdens de Avond van de Publieke Dienstverlening met een groot aantal Kamerleden en beleidsmakers uitvoeringsdilemma’s in het sociale domein besproken. Op 29 juni volgde een geslaagde Dag van de Publieke Dienstverlening, waar we met een groot aantal Kamerleden en bestuursleden van andere publieke dienstverleners spraken over het belang van de publieke dienstverlening en de uitdagingen waarvoor we staan.

Voorafgaand aan deze bijeenkomsten hebben we begin juni voor de tweede keer een knelpuntenbrief aan de minister van SZW gestuurd. Deze brief is tijdens de Avond van de Publieke Dienstverlening ook aangeboden aan de voorzitter van de vaste Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In deze brief hebben we opnieuw aandacht gevraagd voor de mismatch tussen de vraag naar sociaal‑medische beoordelingen en de daarvoor beschikbare beoordelingscapaciteit. De brief gaat verder in op de complexiteit in wetgeving die de UWV‑dienstverlening raakt en effecten van de WIA die hardvochtig kunnen uitpakken voor groepen burgers (de zogeheten WIA‑hardheden). Verder hebben we gewezen op de zogeheten bruto‑nettoproblematiek, het probleem dat uitkeringen bruto worden vastgesteld en netto worden uitbetaald, maar bij terugvordering volgens de wet in principe bruto moeten worden teruggevorderd. Deze onderwerpen zijn onderwerp van gesprek met het ministerie en waar relevant ingebracht op de Vereenvoudigingsagenda SZW. Om de voortgang van de onderwerpen uit de knelpuntenbrieven bij te houden hebben we een speciale monitor ontwikkeld.

Het is belangrijk dat wetten en regelingen niet alleen technisch uitvoerbaar zijn, ze moeten ook voor iedereen begrijpelijk en doenlijk zijn. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) heeft de overheid een aantal jaren geleden geadviseerd daar meer aandacht aan te besteden. In intensieve samenwerking met de WRR hebben we de doenvermogentoets ontwikkeld. In 2022 hebben we de eerste doenvermogentoetsen op wetsvoorstellen uitgevoerd. De inzichten die we hierbij hebben opgedaan, hebben we gebruikt bij de beoordeling van de betreffende wetsvoorstellen en benutten we ook om het verdere gebruik van de doenvermogentoets te verbeteren. In een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer in november 2022 complimenteerde de WRR UWV met de manier waarop we aandacht besteden aan doenvermogen, onder andere met cursussen voor onze medewerkers.

Contact met stakeholders

We vinden het belangrijk dat onze stakeholders en hun achterbannen goed op de hoogte zijn van onze activiteiten. We horen graag van hen wat hun vragen, standpunten en kritische noten zijn, zodat we hierop kunnen inspelen. We investeren daarom actief in het contact met stakeholders in het politieke en sociale domein. Het contact met de politiek in het algemeen en met Tweede Kamerleden in het bijzonder draagt bij aan een open gesprek tussen politiek en uitvoering. Op die manier kan UWV knelpunten in de uitvoering beter onder de aandacht brengen bij de wetgever. Politici weten UWV ook zelf steeds beter te vinden met signalen of vragen over de uitvoering. Zo bracht de vaste Kamercommissie SZW in januari 2022 een werkbezoek aan ons kantoor in Den Haag. Dit bezoek stond in het teken van de menselijke maat in dienstverlening. De aanwezige Kamerleden gingen in gesprek met medewerkers van de UWV Maatwerkplaats en luisterden live mee met telefoongesprekken van UWV‑klantadviseurs met cliënten. Gedurende het jaar voerden leden van de raad van bestuur kennismakingsgesprekken met Kamerleden die UWV in hun portefeuille hebben. Hierbij ging het onder andere over het belang van uitvoerbare regelgeving, ruimte voor menselijke maat in dienstverlening en het tekort aan sociaal‑medische beoordelingscapaciteit. We organiseerden op verzoek van Kamerleden diverse individuele werkbezoeken, waarbij zij bijvoorbeeld in gesprek gingen met medewerkers van een regionaal mobiliteitsteam of met een verzekeringsarts.

In 2022 is ook het contact met maatschappelijke stakeholders zoals vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers, cliënten en het onderwijs versterkt. Deze stakeholders weten UWV steeds beter te vinden met vragen, signalen over mogelijke knelpunten en verzoeken om bijvoorbeeld tijdens een bijeenkomst voor (vertegenwoordigers van) belanghebbenden bepaalde wet- en regelgeving nader toe te lichten. In oktober organiseerde UWV de talkshow KRAP over de krapte op de arbeidsmarkt. Onder andere de stichting Studeren & Werken op Maat, ondernemersorganisatie MKB‑Nederland, onderwijskoepel MBO Raad en vakbond FNV gaven hun visie op dit thema en droegen meerdere oplossingen aan.

Waardegedreven kpi’s

De samenleving vraagt om meer menselijke maat en maatwerk in de dienstverlening. UWV werkt voor de samenleving, voor mensen die ons nodig hebben als er in hun leven dingen gebeuren waar ze niet om hebben gevraagd. We willen onze taak op zodanige wijze uitvoeren dat mensen zich gezien, gehoord en geholpen voelen. Dat willen we ook tot uitdrukking brengen in de kritische prestatie‑indicatoren (kpi’s) op basis waarvan we ons aan het ministerie van SZW verantwoorden. We hebben in 2022 samen met het ministerie een nieuwe set sturingsafspraken ontwikkeld, parallel met de ontwikkeling van de interne sturing. Daarbij hebben we gebruikgemaakt van externe ondersteuning en expertise, onder andere van het Zijlstra Center (VU) dat zich bezighoudt met onderzoeken naar maatschappelijke meerwaarde. Met de nieuwe set sturingsafspraken maken we in onze verantwoording over 2023 de beweging die we doormaken voor het eerst zichtbaar. Deze set zal permanent moeten worden doorontwikkeld en moet onderdeel worden van het doorlopende ‘goede gesprek’ over onze gezamenlijke opdracht en hoe we daarop sturen en ons daarover verantwoorden.

Signalen cliëntenraden UWV

UWV kent een Centrale Cliëntenraad en elf Districtscliëntenraden. We zijn op allerlei niveaus structureel met elkaar in dialoog. In de gesprekken van de cliëntenraden met raad van bestuur, directeuren en plaatselijk management worden vaak nog niet verder onderzochte signalen besproken en meegenomen. Daarnaast brengen de raden gevraagd en ongevraagd advies uit. In 2022 deden ze dat onder andere over de volgende onderwerpen.

• ‘Equality of arms’: Via een informeel ongevraagd advies is een voorstel ingediend om cliënten te helpen om zich beter voor te bereiden op een bezwaar- of beroepsprocedure, zodat zij hun kant van het verhaal goed naar voren kunnen brengen. Ons bedrijfsonderdeel Bezwaar en Beroep heeft het voorstel overgenomen en gaat dit implementeren.

• Minimaregeling: De Centrale Cliëntenraad heeft voorgesteld dat we als brede publieke dienstverlener cliënten preventief wijzen op het bestaan van minimaregelingen bij allerlei instanties en de mogelijkheden die deze bieden om te voorkomen dat mensen in de schulden terechtkomen. We zullen de minimaregelingen waar cliënten mogelijk recht op hebben opnemen in de UWV‑brede aanpak voor 2023, genaamd Grip op schulden. De cliëntenraad neemt deel aan de binnen UWV ingestelde werkgroep (preventie van) Schulden.

• Waardegedreven indicatoren: De Centrale Cliëntenraad is gevraagd om te reageren op het voornemen van UWV om te gaan werken met waardegedreven indicatoren. Tijdens een constructief gesprek hebben we met elkaar ideeën gedeeld.

• Ervaringsdeskundigheid: De Centrale Cliëntenraad heeft in 2022 een ongevraagd advies verstrekt met de aanbeveling om binnen UWV gestructureerd te gaan werken met ervaringsdeskundigheid. We willen deze vorm van samenwerking beproeven en wanneer die succesvol blijkt verder inbedden in de organisatie. We zullen dit in het voorjaar van 2023 concretiseren en verder uitwerken.

• Kamerbrief Aanpak mismatch sociaal‑medisch beoordelen en hardheden WIA: De Centrale Cliëntenraad heeft een actieve rol gespeeld bij de bijdrage van UWV aan deze Kamerbrief.

• Aanvullende maatregelen: Er is tweemaal met de Centrale Cliëntenraad gesproken over mogelijk aanvullende maatregelen die UWV kan nemen om de achterstanden in de sociaal‑medische dienstverlening te verkleinen (zie ook paragraaf Sociaal‑medische dienstverlening, onder het kopje Aanvullende maatregelen). Op 17 oktober is in Heerlen een pilot gestart met de aanvullende maatregel Meer eigen inbreng van de cliënt bij de beoordeling. Hierbij krijgen cliënten een door de cliëntenraad ontwikkelde aandachtspuntenlijst waarmee zij zich beter kunnen voorbereiden op hun sociaal‑medische beoordeling. De eerste geluiden zijn positief.