Risicogerichte handhavingsaanpak
De meeste mensen willen zich aan de regels houden. We handelen daarom vanuit vertrouwen. We leggen mensen die van ons een uitkering ontvangen uit wat ze van ons mogen verwachten en ook wat wij van hen verwachten. Dit vertrouwen vormt ook het uitgangspunt van het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid, dat enerzijds de mogelijkheid biedt om passend te reageren op een fout of kleine overtredingen en anderzijds om effectief op te treden wanneer mensen bewust de regels overtreden. We verwachten in september de definitieve uitvoeringstoets van de herijking van het handhavingsinstrumentarium af te ronden.
Om ons te kunnen richten op situaties waarin er gegronde redenen zijn om regelovertreding te vermoeden, maken we gebruik van een risicogerichte aanpak. Na eerdere onderzoeken naar de misbruikrisico’s in de belangrijkste socialeverzekeringswetten die we uitvoeren, zijn in september onderzoeken gestart naar de misbruikrisico’s in de polisadministratie en de Faillissementswet. Het proces van risicobeheersing gaat daarna een volgende fase in, namelijk die van het periodiek herijken van de risico‑inventarisaties, waarbij we ook kijken naar aanvullende beheersmaatregelen. Hiermee krijgt de risicobeheersing een structureel karakter.
Gebruik van risicoscans
Risicoscans zijn een steeds belangrijker onderdeel van onze toezichts- en handhavingsstrategie. We zoeken daarvoor met data‑analyse naar combinaties van gedragskenmerken die mogelijk samenhangen met een verhoogde kans op regelovertreding. De signalen die deze scans opleveren worden vervolgens door medewerkers nader onderzocht. Zo kunnen zij gerichter hun werk doen. De toepassing van data in de risicoscans brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Het is onze nadrukkelijke bedoeling deze instrumenten in te zetten met de juiste balans tussen enerzijds aandacht voor privacy van cliënten en anderzijds effectief toezicht en handhaving. Daarvoor hebben we een zorgvuldige aanpak om risicoscans te ontwikkelen en toe te passen, waarbij onder andere de Commissie Data Ethiek risicoscans toetst aan de hand van ons Kompas Data Ethiek.
Risicoscan Verblijf buiten Nederland
In juli 2023 verschenen in de media berichten dat UWV met de risicoscan Verblijf buiten Nederland op een wettelijk niet‑toegestane manier gegevens van cliënten heeft verzameld (zie ook paragraaf Zichtbaarheid, onder het kopje Zichtbaarheid in de (social) media). Deze berichten verschenen terwijl we de risicoscan in februari al hadden stopgezet. Omdat de minister de Tweede Kamer hierover nog moest informeren en met het oog op de effectiviteit van onze handhaving hebben we hierover toen echter niet actief naar buiten gecommuniceerd. De risicoscan Verblijf buiten Nederland werd gebruikt om risicogericht te kunnen handhaven op ongeoorloofd verblijf in het buitenland met een WW‑uitkering. Mensen met een WW‑uitkering hebben sollicitatieplicht en mogen niet zonder toestemming van UWV in het buitenland verblijven omdat ze dan niet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. De risicoscan maakte onder andere gebruik van IP‑gegevens die werden verzameld via cookies. IP‑gegevens die erop wijzen dat een WW‑cliënt vanuit het buitenland inlogt op uwv.nl werden daarbij, in combinatie met andere factoren, beschouwd als een signaal om nader onderzoek in te stellen. Voordat we de risicoscan medio 2022 in gebruik namen, hebben we een uitgebreid en zorgvuldig proces doorlopen waarbij met diverse toetsen en onderzoeken (ook extern) is nagegaan en gevalideerd of deze risicoscan rechtmatig was. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben we hierbij intensief betrokken. In het derde kwartaal van 2022 ontstond er echter twijfel over de rechtmatigheid, omdat het verzamelen en gebruiken van IP‑gegevens via cookies voor de risicoscan mogelijk niet voldeed aan de wet. We hebben toen besloten om alternatieven te verkennen en aanvullend juridisch advies in te winnen bij een advocatenkantoor. Mede op basis van dat advies hebben we het gebruik van de risicoscan vervolgens stopgezet. Ook alle naar aanleiding van de risicoscan gestarte onderzoeken zijn we gestaakt. Alle 460 reeds afgesloten zaken gaan we opnieuw onderzoeken en waar nodig herzien. Daarbij staat de rechtmatigheid van de verkregen gegevens centraal. We bekijken momenteel wat mogelijke alternatieve werkwijzen zijn; in de tussentijd blijven we op traditionele wijze handhaven op ongeoorloofd verblijf met een uitkering in het buitenland. Daarnaast zullen we de andere twee risicoscans die we hanteren, de risicoscan Verwijtbare werkloosheid en de Sollicitatiescan, opnieuw extern laten toetsen op rechtmatigheid en proportionaliteit.
Risicoscan Verwijtbare werkloosheid
Vanwege de ontwikkelingen rondom de risicoscan Verblijf buiten Nederland houden we de kenmerken van de risicoscan Verwijtbare werkloosheid nog eens zorgvuldig tegen het licht. Dit doen we onder andere met de hierboven genoemde externe toets en een herijking van de gegevensbeschermingseffectbeoordeling.
Uit een kwaliteitscontrole van de afhandeling van signalen uit deze risicoscan kwam eerder als verbeterpunt naar voren dat medewerkers niet altijd hoor en wederhoor volledig toepassen, terwijl dat wel de bedoeling is. Verder bleek dat het aantal WW‑aanvragen dat wordt afgewezen omdat de aanvrager verwijtbaar werkloos is of heeft nagelaten om passende arbeid te behouden, sinds de ingebruikneming van de risicoscan is toegenomen met 0,8 procentpunt.
Risicogericht prioriteren van meldingen
Om de bruikbaarheid van externe signalen over misbruik en oneigenlijk gebruik beter te kunnen bepalen, ontwikkelen we een applicatie waarmee we meldingen risicogericht kunnen prioriteren. Met deze applicatie kunnen we signalen inlezen, verrijken en prioriteren voordat medewerkers ermee aan de slag gaan. In december 2022 is een eerste versie opgeleverd die in staat is om de externe meldingen te verwerken en de huidige beslisboom zal vervangen. De ingebruikneming van deze applicatie is doorgeschoven naar het vierde kwartaal van 2023.